Statystyki medyczne nie pozostawiają złudzeń: rak szyjki macicy jest jednym z najczęstszych nowotworów występujących na świecie. Polska jest wśród krajów w których ilość zdiagnozowanych przypadków i zgonów należy do najwyższych w Europie. Przełomem w walce z nowotworem było opracowanie szczepionki przeciwko wirusowi HPV, który jest najczęstszą przyczyną raka szyjki macicy. Teraz zaś jest możliwość bezpłatnego szczepienia w Polsce nie tylko dla dziewcząt, ale i chłopców. Rozmowa z dr hab. med. Hubertem Wolskim Kierownikiem Oddziału ginekologiczno-położniczego Szpitala Powiatowego im. dr Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem Członkiem Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Kolposkopii i Patofizjologii Szyjki Macicy oraz vice Przewodniczącym Sekcji Zakażeń przy Polskim Towarzystwie Ginekologów i Położników.

Panie Doktorze jak powszechnie wiadomo rak szyjki macicy jest jednym z najczęściej występujących nowotworów na świecie. Polska znajduje się w czołówce krajów europejskich, gdzie odnotowuje się najwyższy odsetek zapadalności i umieralności na ten nowotwór. Tymczasem 1 czerwca Ministerstwo Zdrowia ogłosiło możliwość szczepień przeciw HPV. Jak według Pana ten fakt wpisuje się w walkę z rakiem szyjki macicy?

- Nowotwory są drugą w kolejności przyczyną zgonów w Polsce po chorobach układu krążenia. Wydłużenie czasu życia oraz zwiększenie okresu narażenia na różne czynniki sprzyjające zachorowaniom powoduje przyrost liczby występowania chorób

nowotworowych. Zachorowania związane wyłącznie z obciążeniem genetycznym stanowią 5-10%, pozostałe 90-95% są związane z czynnikami zewnętrznymi, których działanie możemy ograniczyć lub nawet całkowicie wyeliminować, zainteresowanych odsyłam do broszury „12 sposobów na zdrowie” jest to polskie tłumaczeniem zaleceń z Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem. W Polsce według danych za rok 2019 na raka szyjki macicy zachorowało 2407 kobiet i 1569 zmarło. Jest to stale jak do tej pory nierozwiązany problem. Na pewno umożliwienie szczepień przez MZ wpisuje się w spójne, kompleksowe rozwiązanie tego problemu zgodnie z zaleceniami WHO z 2020 roku. 194 kraje zobowiązały się do wyeliminowania raka szyjki macicy po 2030 roku. Ustalono następujące cele: 90% dziewcząt do 15 roku życia zaszczepionych przeciw HPV w wymaganym schemacie, 70% kobiet w wieku 35 lat i ponownie w wieku 45 lat badanych w ramach wysokiej jakości testu przesiewowego badanie cytologiczne wg. zaleceń oparte na testach molekularnych i 90% kobiet będzie leczonych na wczesnym etapie rozwoju raka szyjki macicy i ze zdiagnozowanym rakiem, a także realizuje i założenia, i cele Narodowej Strategii Onkologicznej na lata 2020-2030.

Czy rak szyjki jest więc chorobą, której można zapobiec i wyeliminować?

- Tak, jeśli zrealizujemy te zalecenia poprzez pełne działania: profilaktykę i wczesne diagnozowanie i właściwe leczenie. Najważniejsze jest zapewnianie dostępu do profilaktyki-szczepień przeciw HPV, badań przesiewowych i terapii w najwcześniejszych stadiach. Nasze aktywne działania mają na celu sprowadzenie raka szyjki macicy do grupy nowotworów rzadkich na który będzie zapadać będzie rocznie mniej niż 4 kobiety na 100000.

Jakie są więc możliwości w tym zakresie?

- Pojęcie profilaktyki raka szyjki macicy obejmuje trzy elementy: pierwotną jej celem jest zmniejszenie zachorowalności poprzez unikanie czynników ryzyka, które zostały precyzyjnie zdefiniowane oraz zwiększenie indywidualnej odporności na główny czynnik sprawczy, czyli przetrwałe zakażenie wirusem HPV i właśnie do tej grupy wpisujemy wspomniane szczepienia, ale orężem w walce jest również edukacja i kształtowanie zachowań prozdrowotnych. Następny rodzaj profilaktyki to profilaktyka wtórna, która ma na celu wykrywanie stanów przednowotorowych i wczesnych postaci zaawansowanego raka szyjki macicy i również w tym zakresie dochodzi obecnie w polskim systemie do zmian. Zakończony został program pilotażowy badań cytologicznych na podłożu płynnym LBC z równoczesnym oznaczaniem 14 wirusów HPV z grupy wysokiego ryzyka transformacji nowotworowej. W Polsce realizowany jest Program Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy finansowany przez NFZ i MZ. W najbliższym czasie zyska nowy instrument w postaci cytologii LBC i równoczesnego oznaczania HR14 HPV w grupie kobiet 25-59 lat. Trzeci element stanowi profilaktyka trzeciorzędowa obejmująca terapię samej choroby, a także zapobieganie niekorzystnym jej skutkom.

Jaki jest rozwój raka szyjki macicy, jak wyglądają czynniki ryzyka jego wystąpienia?

- Zakażenie wirusem HPV należy do najczęstszych infekcji narządów płciowych u ludzi. Naturalny przebieg i biologia zakażenia jest od wielu lat dokładnie poznana i określona. Czynnikami ryzyka zdefiniowanymi i zidentyfikowanymi jako konieczne do jego rozwoju-są wirusy brodawczaka ludzkiego HPV o wysokim potencjale powstania zmian nowotworowych, przenoszone drogą płciową i wywołujące przewlekłe zakażenie.

Jak na nową inicjatywę zareagowało środowisko medyczne?

- W dobie wielu informacji pojawiających się w przestrzeni publicznej niejednokrotnie niesprawdzonych i fałszywych polskie towarzystwa naukowe wydały jednolite rekomendacje w zakresie szczepień profilaktycznych przeciw HPV. Są to: rekomendacja Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników, Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego, Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej, Polskiego Towarzystwa Ginekologii Onkologicznej, Polskiego Towarzystwa Wakcynologii i Polskiego Towarzystwa Kolposkopii i Patofizjologii Szyjki Macicy.

To bardzo szeroka odpowiedź środowiska medycznego.

- Tak, bo jest to olbrzymi problem i działania obejmują szereg specjalności lekarskich: pediatrów, lekarzy rodzinnych, ginekologów i położników, ginekologów onkologów jak również pielęgniarki i położne. W dniu 3 czerwca tego roku zostałem zaproszony do grona ekspertów do Warszawy na Kongres Interdyscyplinarny „Najnowsze trendy w profilaktyce, diagnostyce i leczeniu raka szyjki macicy”. W wydarzeniu tym brało udział 600 uczestników obejmujące wszystkie specjalizacje i grupy zawodowe, o których wspomniałem.

Kogo obejmują bezpłatne szczepienia?

- Szczepienie to uzupełnia bezpłatny, powszechny program szczepień i obejmuje zarówno dziewczynki i chłopców w wieku 12 i 13 lat w schemacie dwudawkowym. Drugą dawkę należy podać od 6-12 miesięcy od podania pierwszej dawki. Jest bardzo ważne, aby został wykonany cały cykl szczepień, gdyż tylko takie postępowanie gwarantuje skuteczne zabezpieczenie.

Dlaczego wybrano tę grupę wiekową?

- Szczepienia przeciwko HPV mają największą skuteczność populacyjną, jeśli zostaną wykonane właśnie w tej grupie w polskich warunkach, przed potencjalnym narażeniem na zakażenie HPV.

Jakie są w Polsce dopuszczone szczepionki przeciw HPV do programu szczepień?

- Mamy rekomendowane dwie szczepionki, które są bezpłatne w programie szczepień: 2-walentną szczepionkę Cervarix i 9-walentną szczepionkę Gardasil-9.

Czy szczepionka może zabezpieczyć tylko przed rakiem szyjki macicy?

- Nie tylko. Wirus HPV ma powinowactwo do nabłonka wielowarstwowego płaskiego, a więc również chroni przed rakiem sromu, pochwy, odbytu, prącia, jamy ustnej, nosogardzieli, nasady języka. Wirus HPV jest też czynnikiem etiologicznym kłykcin kończystych oraz nawracającej brodawczakowości krtani.

Kto może prowadzić szczepienia i czy są one obowiązkowe?

- Szczepienia mogą prowadzić zarówno lekarze rodzinni jak i pediatrzy i podkreślam, nie są one obowiązkowe.

Czy są i jakie są zagrożenia w realizacji inicjatywy Polskiego Rządu-Ministerstwa Zdrowia?

- Tak są i to bynajmniej nie finansowe, bowiem zostały wydzielone fundusze do realizacji tego programu szczepień zarówno na szczepionki jak i organizację szczepień. Główne bariery w realizacji szczepień przeciw HPV może stanowić lęk przed odczynami poszczepiennymi, przeświadczenie „że można jeszcze poczekać”, brak zaufania wobec skuteczności szczepień, brak spójnego przekazu ze strony całego środowiska medycznego.

Jak można rozwiązać te wątpliwości?

- Szeroka edukacja zarówno pracowników ochrony zdrowia jak i rodziców, nauczycieli, wychowawców, całego społeczeństwa. Ministerstwo Zdrowia wydało dwa przewodniki zarówno dla rodziców jak i dla lekarzy, pielęgniarek i położnych w tym zakresie. Dzisiaj należy trafić z przekazem do coraz młodszego pokolenia rodziców za pomocą nowoczesnych mediów i środków przekazu, którymi się codziennie posługują. Ministerstwo Zdrowia wraz z Ministerstwem Cyfryzacji przygotowuje akcję SMS-ową dla rodziców. Do Librusa trafi wiele sprawdzonych, rzetelnych informacji.

Jak możemy podsumować naszą rozmowę?

- Szczepiąc myślimy o przyszłości naszych dzieci i wnuków, pragniemy im zapewnić zdrową, bezpieczną przyszłość. Zdrowie i dbanie o nie i sposób myślenia o nim staje się rodzinnym dziedzicznym kapitałem. Powinniśmy podejść ze zrozumieniem do obaw i wątpliwości rodziców i prowadzić szerokie działania edukacyjne w tym zakresie.

Szpital Powiatowy im. dr Tytusa Chałubińskiego przystąpił do realizacji programu szczepień przeciw HPV. Dziecko można zapisać na szczepienia przeciw HPV: umówić na wizytę we właściwej przychodni POZ, przez infolinię 987 (7 dni w tygodniu w godzinach 7.00-20.00) lub przez Internetowe Konto Pacjenta IKP.